La Fisica
L'eva scorja meusia , strusand an sle pere bianche di giairon , as ficava sota al pont ëd mon fàit da chissà che ëd temp da nòsti ce , ëd lor ij resta manch pi la poer ëd sòj òss , ma ël pont stasìa ancor lì a beiché ij eve sclin-e score sensa pas .
Le nebie s' aussavo da ij eve , anluminà da ij rifless dal sol , alvé ëd cola matin che vëddja Tonin con soj coscrit torné da tiré al nùmer , avio fàit festa tuta la neuit e an sal biròcc a cantavo e fasìo i fòj passand-se al fiasch dal vin un con l' àutr. .
Rivava dala part contraria al Prevòst con sò cotergion nèir fin-a ai pé , al capel a triàngol , e al breviari an man .
Mentre i compagn cantavo con tut al fià che podìo : " Òsto dle bale pòrta da bèive ..soma pa prèive , soma soldà ..."
Tonin butand le man a mò ëd cornèt criava " Cornajass " i compagn a sghignassavo e dasìo na bua dal fiasch .
Al biròcc dasìa an sopaton pëssiand an pera sota la roa e continuava so camin , antant che al Prevòst sopatava la man butà a cotel, magara come mnassa ( minaccia), magara come arpròcc ( rimprovero). Rivà al pais posà al biròcc ant na cort , tacavo fe la "via crucis" ëd tute le piòle , fin cand avio pi nen la fòrsa de sté an pé . Tonin era tornà al ciabòt compagnà da doi amis , tenendse su un con l' àutr , tombavo për tèra e s' andurmìo al cul dla vaca giaja .
Passà la cioca ij amis ës tiravo su , ciamavo Tonin , ma chiel riussìa nen ausse-se dal mal pansa, sburdì ciamavo sùbit agiut , lo tiravo an tal pajon , e la mare ij preparava an bicer ëd cafè d' ordiss , ma ij era pa nen da fe , manch al cafè riussìa travonde dal mal pansa c' à 'l avia . So pare , ciapava al biròcc e sensa perde temp andasìa an tal pais ,dal "setmin " parej era stranomà lë spessiari , fòrsa përchè a sente le veje era nassù setmin , fòrsa përchè as disìa che për avèj ël don ëd varì la gent vantava esse setmin , que ca sia , avia varì vàire vòlte sia ëd criscian ëd vache che ëd cavaj ;oltra gavè i dent butava a pòst i nerv cand ëd piaves na stòrta contava i verm , faitava le pel ëd lapin ëd trapon për vendije al caijè e travajava lë stòmi di bèro për fe l' am-prejsura .
La matin virava për i bòsch a cerché ij erbe për fé soj toiro , e apress mesdì ij fasìa broé, i pistava an tal mortè , ij mës-ciava an tla manera ca cognusia mach chiel .
Lo trovava che era pen-a tornà da sò vir .
" Cerea Spessiari "
" Cerea ! Cò peuss fé për voi Tomalin ? "
Tumalin spiegava për fil e për sègn le còse capità a Tonin .
" Le an brut afé" rësponda .
" Tocrja vëddilo"
"Jeu 'l biròcc , vni ansema mi ! , Apress ëv pòrto an dré !! "
le Spessiari as piava 'na borsa con sòj bataclan andrinta , n' amolin con don -tre sanghsue frësche e montava an sal biròcc .
Cand rivava an tla stala Tonin era desvij e s' lamentava , al " setmin " ij vardava la lenga , a lo fasìa tusse , ij fiacava la pansa an pò 'n sa an pò an là , ij vardava sota la pel ëd ij euj e sentensiava : " Dòi clisteri ëd riondela al dì , un la matin e un la sera e n' onsa d'euli ëd rìcino a mesdì . "
Poei pià an bicer pien d' eva i voidava le sanghsue e lo pogiava an sal brass ëd Tonin , sùbit le bes-ce as tacavo al brass a ciucé. Antant c' à preparava na pompa a man , piava an sachèt d' erbe sëcche e i dasija a un-a dle fomne :" feje broé an ten lìter d' eva , e cand a le stëbbia portemla "
Mentre spetava , avia tiraje giù le braje e cand l' eva era rivà avia ampinì la pompa , poej ,ficajla an tal cul aj la sghiciava an drinta. " Strens le ciape e tenla pi che ëd peuli " ordinava , gavava le sanghsue e ij ardrissava an t' l' àmola .
" Sta sèira ven-o a fene n àutr " disìa mentre surtìa dala sta la e Tonin as liberava .
Era giumaj d tre di che n' dasìa anans parej , ma Tonin stasìa sempre pi mal , cand an coscrit ij vnisìa an ment la stòria dal Prevòst sbefià , la contava al Tomalin e Tomalin a lë Spessiari .
"Second mi : dagià che chi a sa fè ëd bin sa cò fe ëd mal vantrìa trové al prevòst che l' an sbërfià , mandelo a ciamé ca ven-a sì , ciameje përdon e feje dé na benedission , ëd sicur le stàit chiel ca la faje la fisica."
Parej Tomalin compagnà da 'n coscrit dal fij piava al biròcc e tornava , la matin apress , a randa l' pont e spetava al Prevòst.
Come la volta prima al Prevòst rivava con so cotergion lesend al breviari , sùbit Tomalin s' avsinava e salutandlo con prudensa ij disìa : " Jeu damanca ëd vòstr përdon për me fij ! Se pudejse deje na benedission , e gaveje la magòla ! "
" Ah !! Tant ardiman cand se sta bin ! Ma cand se sta malavi s' ricordoma dal Prevòst ! E no !! për parej va nen bin !! Mi jeu pà fàit gnun-e magòle : lònt son còse dle masche !!! . " Rëspondìa , e ofèis cercava ëd viré da l' àutra part mach as trovava dnans a fërmeje so camin al giovo ca dijo Bateur : àut doi méter e con dòe spale larghe come na vardaròba , avia la martinica dal biròcc an tla drita e la batìa an sla mancin-a , sensa tramblé disìa : " Second mi : le mèj che ven-e ansema noj sensa banfé , se dësnò ëd finisse an tal bial con la testa rota ..." al Prevòst restava an moment sensa parlé , beicava cola " Vardaroba" dal muru dur e decis : poej sensa parlé montava an s ' al biròcc .
Rivà al ciabòt le fomne corìo ancontra al Prevòst piorand e pregandlo ëd gavé la magòla : " Le mach na masnà " a disìa soa mare , ma Bateur lo ambrancava për an brass e lo portava a randa al pajon ; Tonin oramai rëspondìa pì cognussja manch pì soa mare era com se fusejsa mòrt .
" Varislo !! Pi che ampressa !! " lo mnassava Bateur.
Al Prevost tacava preghé fòrt lesend dal breviari , compagnà da le fomne , ij dasìa , l' euli sant e lo benedìa , ma avio pa ancor finì 'l rosari che Tonin molava ëd respiré , al Prevòst ij sarava ij euj " Requiescant in pax ". pronunciava .
Mentre le fomne pioravo Tomalin disìa a Bateuar :" Menlo a ca "
Bateur montava an sal biròcc , al Prevòst as setava a cassiëtta an sema chiel , s' ancaminavo vers al pont .
Gnun parlava un lesìa l' àutr vardava la stra , rivà là andoa al bial fa ghëmmo , Bateur tireu le guide : " Hooo " la soma as fërmava.
" Soma pa acora rivà !!! "
" Ti si ! Cala giù !!" Criava decis , antant ca tirava fòra la martinica
" Ses mat !! Còsa veuli fé ? " Ciamava sburdì
" Lòn che las fàit a Tonin !! "
" Beica !! Ëd faras cò ti soa fin !!! " Mnassava
Ma la martinica lo ciapava an pien an sla testa , dòi colp sord e al Prevòst rotolava an tal bial sensa gëmme
Bateur polidava la martinica fërtandla an t' l' erba , la butava a so pòst , virava al biròcc e tornava a ca .
Avia pen-a stacà la sòma che as sentìa mal , 's pontajava contra al feton e sghijava për tèra , soa mare ciamava 'd corsa lë spessiari , ij bagnava i làver con d' asil , sinch minute apress chitava ëd respiré .
Tirand-se sù lë Spessiari vardava an facia la gent corìa a vëdde : " Ëd sicur le stàit al prevòst. "