La fisica ( apress )
Era na matin come tante d' àutre, ero tacasse monze ca l'era pen-a tacaje l' alvé , ero tuj an ca a bagné an t' l'euli prima ëd parte për la campagna , i giovo a fne , i vej e porté an pastura ël vache , le masnà ij òche o i crin . Cand i can tacavo baulé scagnisand , na cobia ëd gendarm a caval intravo an tla cort ës piassavo drit , mal prudent , a pòchi pas da l' uss ëd ca , s-braisand : " Ho! huei di casa !! "
Tomalin surtìa da ca rangiandse ël braje an vita :
" Bzògn ëd quaicòs ? " ciamava finiend ëd rangesse al corpèt . disìa callì dal moro pi da " tèra da pipe " con na mòda ëd parlé c'à smijava tirejsa le paròle fòr daj garèt.
" Stiammo cercando il padronne di cassa !! "
" Bo !! Son Mi !! " e antand le gent dla cassin-a s- avsinava a curiosé.
" Abbiamo ricevutto ordine di cercarre il prette che si dicce che è scomparso da qualcheggiurno "
A dì al ver pà che Tomalin capijsa vàire ëd dla parlada ëd chiel-lì ma avia amprendù na còsa : sempre dì che ëd sas gnente për nen vej ëd gran-e .
" L' oma pa vist nen !! Noj e viroma pà , soma sempre sì a travajé , pi che l' ejra ëd nòste ca vèjoma pà ! L' ultima vòlta le stàit cand le vnuit a benedì ël besce ."
" Anche vvoi avvete visto nulla " Ciamava voltà vers le gent dla cassin-a , tuti fasìo sègn ëd no , le dòne sbassavo la testa , le mariòire vnisìo rosse .
Lor viravo i cavaj e sensa dì ne chërpa ne s-ciòpa se slontanavo an tal fiosch dla matinà .
Era an paira de sman-e che ero mòrtje doi fieuj dla borgà e as disìa a fusejsa stàit al prevòst dal pais vësin ca l' avia faje ëd mal. Dal prevòst lavijo savù pi gnente , pensavo che fòrse un di fieuj për vendiché l' amis l' aveijsa copalo , avio trovà ëd mace ëd sangh an sla martinica e an sle roe dal carton , ma avio lavaje bin , già da temp .
La còsa che lassava strimì l' era che gnun avia parlane fin-a or ëd cò la Mëssa vnisìa dita come se gnente fussa capità . Sia com ca sia , gnun avia intension ëd parlene e meno ancor con i gendarm , che come le la dita : " le pi gram che la merda d' en gendarm a caval " .
Antant i gendarm fasìo al vir ëd tute le cassin-e ma avend pà trovà al còrp ero manch sicur c'à fussa vreman sparì , tuti ero vardasse ben ëd parlé ma la curiosità era tanta e për parej la duminica d' dnans la gesia , l' ariv di gendarm l' era an sla boca ëd tuti , la gent di Tèit Pautass , as vardava bin ëd lassese scapé lon ca savìa , ma cercava ëd savèjne ëd pi , ma smijava che ognun la contejsa a soa manera , as dja fin-a che fussa scapà con na fomna , për parej Tomalin fasìa na scapà fin-a dal Setmin , come dijo lë Spessiari , e lì vnisìa a savèj ëd còse da fe caponé la pel .
" Jeu savù da ij sarvan che la masca che era stërmà an sò còrp nen trovand sùbit andoa tramajresse la continuà a ten-e bon al còrp dal prevòst , mach che essend mòrt là tacà a dësfesse , da d' neuit cand a je përmess va an gir cercand n' anima ca von-a bin , dal dì , për nen esse vist as trasforma an ten gat nèir , an ten cioch , na ratavolòira , o an ten boch "
Tomalin era sburdì, avia mai sentù ëd còse parìa " A je ëd perìcol " Ciamava
" Sicur fin-a a la lun-a pien-a , apress se treuva nen an còrp ca von-a bin a pijrà col di na bescia "
" Còs podoma fé për difendisse? "
" Fa buta ël gropin al còl ëd tute toe gent , bin an vista , anciòda na ratavolòira an sl' uss ëd ca , ten sempre an lum an visch an sla fnestra dla stansia e cand ëd pìes an man an bicer falo soné come an ciochin , son tute còse c' à ten-o lontan le masche ".
" Ma i sarvan l' an pà tëmma? "
" O no ! lor san come difendisse "
Ritornà ai Teit Pautass racontava dle racomandassion dle spessiari e fasìo pròpi come era stàit al consèj.
Antant la lun-a neuva as fasìa , na sèira tard , an tla stala ëd Giaco, pare ëd Bateur un di fieuj mòrt quai temp prima , la sòma tacava a dé i nùmer smijava vnuita mata , dasìa caos e tirava come se vureissa larghesse , Giaco ciamava agiut , pen-a an temp a riveje i vësin che la soma tacava a core come na mata për l' èira , cercavo ëd ciapela , corendje daré , i can je scagnissavo i garèt , chila as largava e sparia an tla neuit . Ero n' camin che vusìo corìe apress , cand a Tomalin vnisìa an ment l' avis dal Setmin, ij ciamava an daré , dacòrdi da andela cerché la matin apress .
Pen-a fàit ciàir piavo al biròcc ëd Tomalin e s-butavo a cerché la sòma , passavo arlongh al bial cand là , pròpi andoa fa gëmmo , vëddjo an grup ëd gent , s' avsinavo , la sòma era tranquila ca brotava l' erba frësca , i gendarm stasìo tirand su dal rivass al còrp dal prevòst giamai ciucià da ij gianin , an sema i curios ij era ëd cò al Setmin con la cavagna pien-a d'erbe , " Co feve da che part sì ? " ciamava
" Le scapane la sòma e soma vnuit a cerchela ! " Respondia Tomalin antant che Giaco ij butava la cavëssa e la gropava dré dal biròcc.
" Veule monté ? Për parej deve nen torné a pé , ve portoma noe "
Al Setmin montava a cassiëtta , dasja ancora na sguard al grup ëd gent ca stasìa vësin al prevòst : " Com l' an dit ij sarvan : la natura la fajt soa stra , cand ëd lass an don ò an demòni t' le pa concess ëd meuje fin-a a cand ëd lass pa passajlo a n' àut ; òr le finì "
" Juuu" Criava Tomalin batend le guide an sla schin-a dla mula , al biròcc dasìa an sopaton , pëssiand na pera sota la roa arpiava so camin , antant che an gendarm .... sopatava la man butà a cotel, vers lor , magara come mnassa magara come arpròcc .....